Hoe het begon
Sinds het ontstaan van jaarmarkten en kermissen trekken de reizigers van plaats naar plaats om de mensen te vermaken met hun kunsten
en attracties. Anno nu reist de exploitant nog steeds van plaats naar plaats met de attractie.
De eerste reizigers trokken te voet of met paard en wagen door het land. Geslapen werd er in de open lucht of herberg, waar men ook de mogelijkheid had om nog wat te verdienen.
In de 19e eeuw veranderde door de industrialisering de maatschappij en ook het kermisbedrijf ingrijpend. De stoommachine deed zijn intrede en de industrie kwam sterk opzetten.
In het kermisbedrijf ontstond een prachtige en indrukwekkende attractie, de stoomcarrousel. Voor deze attractie waren veel pakwagens nodig om alles te kunnen vervoeren.
Door de verdere ontwikkelingen in transport en attracties is het kermisbedrijf uit eindelijk gegroeid tot een bedrijf waar miljoenen in omgaan.
Op deze pagina een weergave van het het begin van de kermis en de manieren van transport uit de de begin van de vorige eeuw.
Paard en wagen
In de 2e helft van de 19e eeuw werden de attracties steeds groter en de exploitanten hadden meerdere wagens nodig. De wegen werden beter
waardoor de exploitanten ook makkelijker een grote afstand konden afleggen. Het paard was in die tijd een onmisbare schakel in het
kermisbedrijf. Er waren exploitanten die eigen paarden in bezit hadden, er werden ook paarden gebruikt van stalhouders en transportbedrijven.
De diverse attracties hadden een aandrijving nodig. Voor de oorlog was dat vooral paardenkracht. De draaimolen bijvoorbeeld was dan ook een echte “perdjesmeulen.”
Een klein paardje werd aan de binnenzijde van de molen ingespannen. Hij werd door een opklapbaar gedeelte van de vloer binnengeleid. Opmerkelijk was, dat het
paardje precies wist hoe lang zijn rondjes duurden. Na ongeveer anderhalf uur stopte het beestje pertinent en liep niet verder. Het was de tijd dat er afgelost
diende te worden. Het tweede paardje werd dan ingespannen en het ritueel herhaalde zich keer op keer. Pas veel later kwamen de elektrisch aangedreven molens.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Paard en pakwagen van H. Janvier - Ditvorst stoomcarroussel.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Tractoren
In het begin van de 20e eeuw werd de tractor geïntroduceerd en al spoedig bewezen ze hun diensten op de kermis.
Het vervoer over grote afstand ging nog per spoor, en de tractor(en) werd(en) ook per wagon vervoerd.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
De tractoren waren sterk, en met meerdere tractoren konden ook meerdere aanhangers tegelijk getrokken worden.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
De 1e vrachtwagens
Na de 1e wereld oorlog kwamen de 1e vrachtwagens op de kermis. Dit waren vaak ex legervrachtwagens waar onder F.W.D's.
De 1e vrachtwagens waren niet meer dan open koetsen met een stuur en een bankje voor de bestuurder. De bestuurder werd "gedoogd"
en had een "riante" open werkplek. Het comfort was ver te zoeken, dit kwam mede door de massieve wielen, weinig tot geen vering en
ketting aandrijving. Veel van deze trucks werden gebruikt bij het vervoer van de wagens van en naar de stations. Voor de
korte afstanden reden de trucks wel over de weg, maar de combinatie kwaliteit van de wegen en comfort was niet alles.
Exploitant : C. Peeters
Attractie : luna park
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Prachtig plaatje van kermistransport in een heel vroeg stadium. Een fraaie F.W.D. trekker met
een zo nog fraaiere woonwagen. De exploitant met personeel staan vol trots bij deze combinatie.
Merk : F.W.D..
Exploitant : H. Wolfs
Attractie : stoom carroussel
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
De trucks / tractoren kregen meer vermogen door de jaren heen, zo konden meerdere pakwagens getrokken worden.
Exploitant : Janvier Bergen op Zoom
Attractie : stoomcarroussel
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Pakwagen met salonwagen A. van der Veen.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
De generatortruck van J.M. Kunkels autorenbaan.
Bron : fotocollectie familie Kunkels
Schepen
Nederland is een waterrijk land met z'n rivieren en kanalen. Hier maakten veel exploitanten gebruik van. De trekschuit werd veel
gebruikt om de kermiszaken te vervoeren.Vaak kwam het hele gezin er aan te pas om de schuit voort te bewegen. Niet iedere plaats
was via het water bereikbaar. De attractie werd na het aanleggen uitgeladen en met handkarren etc. vervoerd. Waar geen kanalen waren,
moest de attractie worden overgeladen op wagens. Vaak werden paard en wagen gehuurd van lokale boeren of transportbedrijven.
Diverse exploitanten, vooral uit het noorden des lands hadden een eigen schip voor het vervoer van de attracties, die ook als woning diende.
In het noorden waren het vooral de prachtige tjalken die als kermis schip in gebruik waren.
Ook werden soms schippers ingehuurd. Sommige exploitanten gebruikten de motor van het schip ook als aandrijving voor hun attractie.
Vanwege de beperkte ruimte in de boot bivakkeerden sommige exploitanten in een tentje op de wal. In het Hollandse klimaat was dat
niet altijd de beste oplossing. Menig kermisesxploitant kon bij een gastvrije boer op hooizolder terecht voor de overnachting.
Dat werd in veel plaatsen een jaarlijkse traditie: als de kermis kwam, kregen de exploitanten onderdak. Zo eenvoudig en gemakkelijk ging dat vroeger.
Het woon - transportschip van Wed. Schildmeijer voor het vervoer van de stoomcarrousel.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Het woon - transportschepen van de bioscoop van Regter en de Jong.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Vervoer per spoor
De uitvinding van de stoommachine was een grote uitkomst. In Nederland werd de stoommachine veel gebruikt voor de aandrijving van
machines in fabrieken etc. Ook de stoomlocomotief werd ontwikkeld en dit was voor de kermisexploitanten van groot belang. Hierdoor
kwam er een nieuwe vorm van transport beschikbaar. Voor een attractie als de stoomcarrousel zijn vaak wel 20 wagens of meer nodig om
deze te vervoeren. De trein werd al snel een populair vervoermiddel voor deze attracties.
Ook waren er exploitanten die reisden met paard en wagen en de grotere afstanden aflegden per trein. Soms namen de spoorwegen de paarden niet
mee. De redenen hiervoor waren niet altijd duidelijk, maar vermoedelijk was er dan één of andere besmettelijke ziekte onder het vee uitgebroken.
Van plaatselijke boeren of bedrijven werden paarden gehuurd die de wagens vanaf het station naar het kermisterrein brachten en weer terug naar het
station. Dit gebeurde nog tot in de jaren '50, later met tractoren en vrachtwagens die met de attractie mee reisden. Het laden van de zware pakwagens
op de trein vergde de nodige kracht. Stonden de wagens eenmaal op de trein, dan was men zo op de volgende bestemming. Tot in de jaren '60 werden op deze manier attracties vervoerd.
Het vervoer per trein van de pakwagens in de jaren '30.
Exploitant : J. van Morkhoven
Attractie : tobgan
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Fraai voorbeeld van het vervoer via het spoor van de pakwagens.
Exploitant : v.d. Velde & Wassenaar
Attractie : miniatuurkermis
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Exploitant : v.d. Velde & Wassenaar
Attractie : miniatuurkermis
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
De woon en pakwagen van exploitant J.M. Kunkels staan op de wagon klaar voor vertrek.
Bron : fotocollectie familie Kunkels
De wagens van de poffertjeskraam van Consael staan klaar voor transport.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Janvier gebruikte ook het spoor voor het vervoer van het Lunapark. De foto is gemaakt in Bergen op Zoom.
Exploitant : Janvier Bergen op Zoom
Attractie : stoomcarroussel
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Transport poffertjeskraam in 1950 van M.N. Beekvelt.
Bron : fotocollectie T. Beekvelt sr
De pakwagens van J.H. Kunkels autorenbaan staan opgeladen bij station Boxmeer.
Bron : fotocollectie H. en S. Kunkels
Een Chevrolet pakwagen en andere pakwagens van J.H. Kunkels autoscooter staan opgeladen bij station Boxmeer.
Bron : fotocollectie H. en S. Kunkels
De pakwagens van G.L. Reemer -Janvier staan in 1969 bij de goederenloods van het Halven Zolenlijntje in Waalwijk.
Bron : fotocollectie C. Reemer
Woon en pakwagens
De wagens hadden ook massieve, vaak houten wielen.
Woonwagen van H. Janvier - Ditvorst stoomcarroussel.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Exploitant : Goosen
Attractie : gebakkraam
* op de achtergrond diverse pakwagens van het stoom carroussel van Janvier.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Een voorbeeld van een salonwagen. Deze waren voor een groot deel van hout gemaakt.
Op de zijkant staat het vriendelijke verzoek om voorzichtig te rangeren.
Exploitant : v.d. Velde & Wassenaar
Attractie : miniatuurkermis
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Bruggenwagen op massieve wielen
Exploitant : H. Hoefnagels
Attractie : cake walk
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Pakwagen op massieve wielen
Exploitant : fa v.d. Velde & Wassenaar
Attractie : miniatuur attractiebedrijven
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Dat er vroeger ook al fraaie combinaties op de kermis reden laat deze foto zien van omstreeks 1930.
Exploitant : J.W. Janvier uit Bergen op Zoom
Attractie : stoomcarroussel
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
DAF HD schommelasoplegger van Cornelis Vermolen, foto uit de jaren '40.
Bron : fotocollectie B.B. Hendriks
De familie Muller voor hun prachtige woonwagen.
Bron : fotocollectie C. Muller
Chenard & Walcker trekkers
De trekkers van het Franse Chenard & Walcker werden in de periode 1930 - 1940 veel gebruikt op de kermis. Een deel daarvan
had in de Antwerpse haven hun diensten al bewezen. De trekkers waren bijzonder sterk, en hadden toen al de Franse probleempjes
met vocht in de ontsteking etc. Op de trekkers werd vaak een kleine laadbak gemonteerd voor o.a. stophout.Deze trucks werden
door de expolitanten opgereden tot ze het niet meer deden.
Chenard & Walcker trekker van J.W. Javier uit Bergen op Zoom
De stoomcarroussel wordt opgebouwd in Groningen op de Markt rond 1930.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Merk : Chenard & Walcker trekker
Exploitant : J. Sipkema & Zn - Groningen
Attractie : Autorenbaan
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Een Chenard & Walcker trekker haalt een prachtige pakwagen van J.M. Kunkels van een treinwagon.
Bron : fotocollectie familie Kunkels
Een Chenard & Walcker trekker van J.M. Kunkels met dhr. Kunkels en het personeel.
Bron : fotocollectie familie Kunkels
Legervrachtwagens
Met het uitbreken van de 2e Wereld Oorlog en de daarop volgende bezetting kwamen de exploitanten in de problemen. Er was
nauwelijks brandstof en het reizen werd door de gevaarlijke situatie verboden. De bezetter nam ook de wagens van de exploitanten
in beslag. Met de nodige vindingrijkheid werden er wagens verstopt, maar men kon niet gaan reizen. Aan het eind van de oorlog waren
er praktisch geen wagens meer over. Bij hun terugtrekking hadden de Duitse bezetters rijdbare voertuigen meegenomen of vernietigd.
Hierdoor was er een enorm tekort aan transportmiddelen na het einde van de 2e Wereld Oorlog.
De geallieerde bevrijders lieten na de oorlog veel legermateriaal achter in legerdumps. Dit was goedkoper dan de wagens deels
demonteren en vervoeren naar het land van herkomst. Veel van deze vrachtwagens, met name G.M.C's, Chevrolets en Canadese Fords
kwamen ook bij de kermis exploitanten terecht. De trucks uit de dump hadden vaak weinig kilometers gereden en waren degelijk en
simpel van techniek. Deze vrachtwagens hebben een belangrijke bijdrage geleverd in de opbouw van Nederland en het kermisbedrijf.
Veel van deze trucks werden verbouwd om ze geschikt te maken voor hun kermistaak. Vaak gebeurde dit door de exploitant zelf.
In Nederland waren diverse bedrijven waaronder Mimiasie en van Ginkel die o.a. G.M.C's geschikt maakte voor het gebruik als
kiepwagen. De exploitanten met wat meer geld kochten pakwagens die speciaal waren gemaakt voor hun bedrijf. Tot in de jaren
'60 waren deze "soldiers" op de kermis in gebruik. Dit had ook te maken met het feit dat de truckindustrie in Europa weer moest
worden opgebouwd en er een enorme vraag was naar transportmiddelen. Eind jaren '50 kwamen er 2e hands vrachtwagens beschikbaar voor het kermis transport.
Merk : Chevrolet
Exploitant : onbekend
Attractie : zweefmolen
De jaren '50 leverde dit soort fraaie plaatjes op, pure nostalgie.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Merk : G.M.C.- CCKW / Chevrolet C 15 A
Exploitant : John Sipkema & Zn - Groningen
Attractie : autoskooter
Zeer fraaie combinaties van Sipkema. De GMC heeft een aangepaste cabine en de personeels woonwagen is prachtig.
De trucks met wagens staan voor het centraal station in Groningen in mei 1947
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Merk : Canadese Ford F 50 S CMP
Exploitant : J. Sipkema & Zn - Groningen
Attractie : Autorenbaan
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Merk : GMC - CCKW
Exploitant : Frans Gigengack Hengelo
Attractie : draaimolen
De GMC's van Gigengack staan klaar voor vertrek in 1955.
Bron : fotocollectie: Frans Gigengack sr.
Merk : G.M.C.
Type : CCKW - 6x6 ex legervrachtwagen
Exploitant : Vermolen en Zonen
Attractie : benzine racebaan
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Merk : Canadese Ford of een Chevrolet
Op de achtergrond een F.W.D.- SOE
Exploitant : J.W. Janvier uit Bergen op Zoom
Attractie : autoscooter
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
De autoskooter van J. Dircks werd o.a. vervoerd met deze 3 zware Diamond T vrachtwagens Dit zijn geen ex takelwagens, want die waren short wheelbase. De long wheelbase deden dienst als general cargo, tankwagen voor brandstof zowel als water, mobiele werkplaats, schuimblusauto en zelfs een enkele met een Coles kraan erop. Takelwagens waren veel te gewild zoals ze waren en bleven dus lang ongewijzigd in civiele dienst. Pas waneer het chassis op was (of men de brandstof te kostbaar vond) werd de Holmes double boom nog eens op een meer recent chassis overgebouwd. Info via Rik Meeder.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Transport in 1952, Chevrolet CMP truck met woonpakwagen oliebollenkraam fam. R v.d Hoek.
Bron : fotocollectie G. Kooistra
G.M.C. - CCKW pakwagen met fraaie opbouw van R. Andela gebakkraam.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Verlengde GMC CCKW met fraaie opbouw voor vervoer van de autoskooter
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Merk : GMC - CCKW.
Het leven op de kermis.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Merk : Canadese Ford of een Chevrolet.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Merk : GMC - CCKW.
Exploitant : A.M. Kleijn amusementsbedrijf Rotterdam.
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur
Merk : Bedford OY ( Engelse legertruck )
Exploitant : Hogie ( België )
Attractie : schiettent
Bron : fotocollectie stichting kermiscultuur